Футурология

Футурология (лат.futurum – болашақ + гр.logos – ілім) – кең мағынада адамзаттың болашағы туралы ілімдердің жиынтығы, тар мағынада - әлеуметтік процестердің келешегін қамтитын білімдер саласы. Бұл терминді 1943ж.неміс ғалымы - әлеуметтанушысы О.Флехтхейм қолданып, футурологияны идеология мен утопияның альтернативасы ретінде «болашақ философиясы» деп атады. ХХғ.60 – жылдарынан бастап ол Батыста болашақтың тарихы немесе «болашақ туралы ғылым» ретінде қолданыла бастады.

Әлемдік футурологияда оның бірнеше бағыттары қалыптасты:

- апологетикалық, ол технологиялық теорияларға сүйенеді және қоғамдық прогресті технико – экономикалық дамудың деңгейінің өсуіне жатқызады (З.Бжезинский, Г.Кан, Р.Арон, Б.де Жувенель, Ж.Фурасье);

- солшыл – радикалды, оның өкілдері ҒТП тереңдеуінің салдарынан «батыстық өркениеттің» күйреуінің сөзсіздігін негіздейді (А.Ускоу);

- реформистік, ол «конвергенция» теориясына сүйенеді (Д.Белл, О.Тоффлер, Ф.Бааде, К.Юнг, Ф.Полак);

ХХ ғ. 70 – ж.ж.басында қоғамдық дамудың қазіргі тенденцияларына сәйкес «әлемдік апаттың» сөзсіздігі концепциясы басымдық алды. Оның қалыптасуында «Рим клубы»(ұйымдастырушы итальяндық экономист А.Печчеи) шешуші роль атқарады. Бұл халықаралық ұйым 1968ж.бастап 30 – дан аса елдің 85-ке жуық мамандарды (белгілі ғалымдар, қоғам қайраткерлері, бизнесмендер, т.б.) біріктіріп, адамзат дамуының перспективаларымен айналысты. 1972ж. «Өсудің шектері» («Пределы роста») – авторлар жетекшісі Д.Медоуз, 1974ж. «Адамзат таңдау алдында» (авт.М.Месарович, Э.Пестель) және т.б. баяндамалар жарияланды.

Адамзаттың даму перспективаларын бағалауда футурологтар екі лагерьге бөлінді. Бір бағыттың өкілдері әлеуметтік пессимизмнің неомальтузиандық идеяларды өрбітеді. Олардың пікірінше, халық санының өсуін тоқтатпай адамзаттың алдында тұрған жаһандық проблемаларды (халық санының өсуі азық – түлік базасының дамуынан озық келеді, қоршаған ортаның ластануы, т.б.) шешуге болмайды (Дж.Форрестер, Д.Медоус, Р.Хейлбронер). Екіншінің өкілдері ғаламдық (жаһандық) проблемаларды ҒТП көмегімен шешуге үміт артады (О.Тоффлер, М.Месарович, Э.Ласло, Э.Пестель, К.Фрамен).

Әлеуметтік прогностика – болашақты болжаудың ерекше түрі, ол қоғамда өтіп жатқан процестерді болжаумен айналысады. Оның зерттеу процестері: өндірістік қатынастар, ғылым мен техника, білім, денсаулық, әдебиет, өнер, модалар, құрылыс, ғарышты игеру, халықаралық қатынастар. Бұл бағыт прогностика деген ат алды және оның футурологиядан көбірек нақтылығымен айырмашылығы бар (жалпы болашақты емес, әлеуметтік процестерді, олардың болашағын зерттейді).

Футурология бойынша негізгі еңбектер: О. Тоффлер «Болашақтан естен тану» (1970) – «Шок будущего», Д. Белл «Болашақ постиндустриалдық қоғам» (1973), Дж. Шелл «Жердің тағдыры» және т.б.